Headline

Tedim

Video tawh na Etnop leh Play mek masa in la tua khit ciang in atung lam aom ^Video^ dan pen mek le cin
Rev Thang Za Suan

Rev Dr Kap Suan Pau


PASIAN' THUPHA TAWH A KIDIM LEITUNG


Pasian' thupha cih pen mikim in ih lunggulh ciat hi. Pasian pen thupha khempeuh, hoihna khempeuh hong piankhiatna' nak hi-a, leitung, vantung le a sunga om a kimu thei, a kimu theilo, na khempeuh Ama' bawl hi-in, tuate khempeuh ahoih vive in bawla, tua khempeuhin Ama' minthanna kilangh sak hi. Eden huan bangzah takin nuam ding hiam? Adan le Eve a mel a tha uh kicingin hoih mahmah mawk in teh maw! Mawhna cihbang om lo-in, deihteng libang cinna huan siangtho sungah nupa in nuamtak hunzangkhawm, guaktang in om-in zumlo ci lailai. Pasian tawh lawmta bangin kikhawlkhawm uh, Pasian bawlsate tungah thunei uha, ganhing gilo omlo, nuntakna nei khempeuh Adan' ukna nuai-ah cinghkam' tak le zalen takin om uh. Keivom le tuunote omkhawm, kamkei gialbemte kelno tawh lumkhawm, bawngno le humpinelkai le hanhing thaute kithuahkhawm, bawngpi le vompite'n an nekhawm, hibang hun i ngah kik kal ding bangzah ngaklah huai hiam (Isa.11). Tuhun bangin khuahun sia a, guahzu cih bang om lo, guah mu ngeilo (Pian.2:6). Leitang hoihna le daingo tuite tawh singkung, singgah, paak namkimte etlawm takin po, gah in paak zihziah hi. Gen beh ding tampi om lai in teh maw.



Thupha tawh a kilehbulh samsiatna pen mawhna hangin na khempeuh tungah hong tung ta hi. Gulpi in Eve na khem hi (Pian 3). Tu khawng hi leh i pisei zong gulpi kihta in delgaw in i pu kiang na tai gega mah ding hi ven,...tua panin Adan. Pasalte'n i zite it lua, ngai lua mahmah i hih mana hong zo ziauziau dan maw leh...Mawhna hong neih lian uha kipan, a mit uh kihong-in, zumna le lauhna tawh kidim pah uha, Pasian in, Adan, Eve le Gulpi samsia suk pah hi. Nuntakna nei khempeuh dinmun (Biological Conditions) hong kilamdanga, samsiatna tawh khangto khawmin si ding cih hong hi ta hi. Mihingte'n na khempeuh tungah ukna a neihna panin mawhna' sila i suak hi (Rom 7:14; Gal.3:22). Pasian' ta pan-in Dawimangpa' tate i suak ta zen hi (John.8:44). Thupha ngah minam panin samsiatna ngahte Hellkhuk' tate i suak ta hi (Rom.3:23; 6:23; John.4:36). I tenna leitung, leitang (Botanical Conditions) mahmah zong kisamsia-a, singgah te bek mihing, ganhing khempeuh in an in nei ding (Pian.1:29-30) a cihna panin, i lu pan i khe dong khua-ul luang in i nek ding zon hong kul ta hi (Pian.3:17-18). Mawhna samsiatna sungah genthei liangvai takin i nungta-a, tampi takin sih hanmual lam hong liamsan khin-in, tawntung gimthuakna, samsiatna Hell lam zuan khin ta uh hi.




Pasian' thupha i ngah kik theih nadingin Pasian in A' Tapa Zeisu ih mawhna leiba hong loh sak dingin hong sawl hi (Jhon. 3:16). Ih mawhna khempeuh Ama tung kisuan-a, mawhna neilo pi, mawhnei mi hong suaka eite taangin mawhlawh hong tawi hi (2 Cor. 5:21). Eite taangin Amah kicilpih, kisat-in kiliam saka, (Isa.50:6; 53:5) eite taangin samsiatna khempeuh hong thuak sak in (Gal.3:13) Mawinei i hih laitak mahin eite taangin sihna hong thuak hi (Rom.5:8). Mohammed, Siddhartha Gautama, Pau Cin Haute a kipan mi khempeuh aadingin i mawhna leiba sihna hong thuak saka, Sihna hanin len zo lo-in lamet bei eite khempeuh aadingin hanhawm sung pan lametna khuavak hong tangkhia hi. (Rom.10:9; 1Cor.15:54-57). Zeisu a um lo, a nei lo, a piangthak lo peuhmah, bangzah in pil-in, hau-in, lian-in, thupi ta leh samsiatna nuai-ah nungta uha amaute tungah Pasian heh den-a Hell sung tung dingin thukhen sate ahi lai uh hi (Jhon.4:36; Mat.25:41). Upna tawh Zeisu i lungsim kongkhak hon-in Honpa le Topa in i pom tak teh (Mang.3:20) kha lam-ah a suakthak, a piangthak i hi-a, i Pa, Pasian' deihna bangin i khantoh, i picin dan zui-in leitung mahmahah Pasian' thupha kisang toto hi. Khalam picing mite'n hih leitung mahmahah vangam malep thei lai uh hi. I Topa pen migi Tuucingpa hi-a, Ama' pipina pan pial lo-in tangtakin na zuih den leh lo nona mun le tuidam luanna munah hong paipih ding hi, i pianthak ni lianin mawhna om lohna na khempeuh a kicinna vantunggam-ah a kicing gupkhiatna (perfect salvation) ngah nai lo i hih manin tua lam manawh kawm-a hih leitung tawnin i pai laitak, a mual a guam le khuamial thukpi nangawn hong totpih hun om ding hi. Ahi zongin A' molhtum le A' ciangkhut in, lungmuang takin i om tawntungna mun ding Topa' innsung i tun dong hong pi den ding hi. (La.23; Jhn.10). 




Mi tampi takin thupha i lunggulh mahmahna sung pan i theihloh khak pen pianthakna hi-a, pianthakna lo tawh mite'n Pasian' maipha i ngah theih nading lampi om thei vet lo hi (Heb.11:6). A nihna ah piangthak Christiante bek ahilo, biakna dang, Muslim,Hindu, Buddhist te nangawn-in a thupit sak nu le pa' thupha pen ei piangthakte sung-ah a awlmawh kha lo le a kitheihmawh bawl a kiom lai manin dah huai mahmah hi. A Nungta Pasian a theilo biakna dangte bangin nu le pa' mai-ah kun-in thungen liang uh hi. Leitungah i lunggulh thupha khempeuh Pasian in nu le pa i zahtakna tungtawn-in piak ding hong kamciam bek hi. Thukham nam 10 lakah na hel paha, tua pen thukham dang tawh a kibanglo khapna tawh a kizuikhawm ngiat nu le pa zahtak ding cih bek hi-a, tua khapna in i lunggulh thupha khempeuh ahi nopsakna le hansauna thupha ahi hi (Pai.20:12; Thuhilhkikna 5:16; Eph. 5:16). Zahtak (Honor) cih pen amau i itna le a thu uh i manna ciang bek hi lo-in, a siangtho-a zahtakna (reverence, respect) le kihtakna hoih (godly fear) cihna ahi hi. Ih ngaihsutna, i kampau le i sepkhiatnate tawh i nu i pa zahtakna i piak theih nading lampi i zon kul-a, amau' thuneihna nuai-ah ki-ap in, a thu uh ngai-a, i sep ding ahi hi. A tek u teh zong, a lungsim tawng uh (inner) a ngaihsutna, a duh a deih, a lunggulhnate i zon ding ahi hi. Mipil pen Solomon in nu le pa zahtakna ding hong hanthawn hi (Pau.1:8;13:1;30:17) Zeisu nangawn in a leitung nu le pa' thu le A' vantung Pa' thu na mang hi (Lk.2:51; Mat.26:39) Nu le pa' thumanga zahtakna in i Christian nasep hi-a, tua in Pasian' lungdamna ahi hi (Col.3:20). Israelte'n Pasian' thu a manloh tak ciangun Pasian in A heh mahmahna hibangin na pulakkhia hi. "Tapa in a pa zahtaka, nasempa in a topa kihta hi. Kei pen na Pa uh hi napi, banghangin hong zahtak lo-a, na Topa uh hi napi, banghangin hong kihta lo na hi uh hiam?..." na ci hi. Pasian in a koih khong loh ding ni tawpni lam teh leitung siatna khangin mite gitloh gamtatnate a genna ah, nu le pate' thu manlohna, zong na kihel hi (Rom.1:30; 2Tim.3:2). 


Sanggam aw, bangzah ciangin na nu le pa it-in zahtak na hiam, cih pen bangzah ciangin thupha sang na hiam cihin hong lak ding ahi hi. Nidangin hi thu theikha lo, awlmawh khalo na hih leh zong na nu le pa a dam lai leh zekai lo hi teh, tapa taimangpa bangin "Pa aw, nang mai le Pasian mai-ah khial zo ing" ci in la, kipan thak in. Na ma hong kihong dinga, na nuntakna hong kilamdang ding hi. Nu le pa simmawh bawlkha-a, khitui luang sak kha-a, na kisikkik hang, nu le pa'n hong dampih nawnlo a hih khak leh bel, kong cih kong lawh nading ka thei nawn kei hi, na zonzon hang mu kei ni teh Sorry!!! Na tu na tate khang pan thupha hong kipan kik theih nadingin hilh in. "Nu le pa' khitui mal takkhat pen tate aadingin khangkhat", cih Kawlte paunak ciamteh ni. Thupha pen Dawite'n zong pia thei-a, Dawimangpa bangin Zeisu kiangah leitung hauhna khempeuh a lah khit teh, ka mai-ah hong kun le cin hite khempeuh kong pia ding hi (Lk.4:6-7) na ci hi. Eite tung hong ci hi zen leh aw, kuama muhloh kalin sawmvei bang kuunkha zen lo dia!!! hmm!!! Hi lo ee, Zomite Pasian kiang pana hong pai lungkhamna tawh hong kizuikhawmlo hauhna dik bek a lunggulh i hi hi.

Lian Za Tuang
Tuangpi.
1624 Westlake Dr. # 2403
Conway, AR 72034, USA



Thupha Namkim Ngah Theih Nang

Kilamdanna (Distinction) a piang sak kideidanna (Discrimination) thu up kul
Hellelujah a ci pahpah lote le kamtuam ngah lote in Kha nial uh hi. A langkhat te leuleu in tua banga kamtuam pau le Hellelujah a ci thapai teng dawivei hi ci uh hi. Hi banga eimau sungsuak upna tek tawh kideidanna piang hi. Lai Siangtho sungah "Note tawh a kituakzah valin kilian ngaihsutzaw kha kei un. Pasian in note' tungah upna ong piakzah tawh kizui-in kingaihsun bek zaw unla, a kilawm ciang khat bekin kingaihsun un" ci hi (Rom. 12: 3). Pasian pen kideidanna nei lo-in minamdang Israel te a deidan Egypt kumpi pa Pharo le Moses kikal ah kilamdanna a piangsak thei pa ahi hi. Hotkhiatna pen kideidanna nei lo Pasian' khut pan'n hong piang ahi hi. Mawhna hang aa kideidanna hi leitung panin Pasian' ong hotkhiatna in kilamdanna piangsak a, tua kilamdanna pen hotkhiatna ahi hi. Tua ahih manin kilamdanna a piangsak kideidanna pen Pasian hang hi lo-in mawhnei nang le kei hang hi a, ahi zongin tua kideidanna pan'n kilamdanna a piang sak hotkhiatna pen Pasian hang bek ahihna up kul hi. Topa mitsuan upna in kilamdanna piangsak hamtang hi. Paikhiatna 8: 23na ah Topa in Moses kiangah Pharo tungah hi bangin gen in, "Tua bangin keima mite le nangma mite a kilamdan'na khat ka bawl ding hi, ci-in gen in," ci sak hi.
A ngah a sangte ih hihna sangin hong kipia a hihna thu lian zaw
Hih tatkhiatna ih ngah theihna dinga a kisam vanzat ahi upna nangawn kinei masa lo-a, ngah masak phot kul hi. Ngah cih teh hong kipia cihna hi a, hong kipia cih teh letsong cihna hi a, letsong cih teh man ngen lo cihna hi a, man ngen lo cih teh hehpihna cihna hi. Faith itself is the gift of God (Eph. 2: 8).  A ngah a sangte ih hihna sangin hong kipia a hihna a liat zawkna thu 1 Corinthians 4: 7na ah, "Note in bang kisaktheihpih na hi uh hiam? Tu-a na neih khempeuh uh Pasian' ong piak hi lo ahi hiam? Tua ahih leh hong kipiasa bek ahih manin a bang kisaktheihpih na hi uh hiam? Up theihna nangawn Pasian' letsong hi na cih leh a piangthak taktak na hi pan ding hi.
Thal lam cil siat ei tung hong tu
Khangluite in thal lam cil siat eimau lam hong tu kik na ci uh hi. Upna thu a kigen ciangin zong ih zuih zawh het loh thukham kikal nuam se hi. Zatepna, zudawnna, khaini-sahdah kunzaa muanna le zakaang zatna cihte tawh vangam kitaan pah hi kei a ci tengin thukham sawm (10) hong kal se ding uh hi. Gamtatna hi, sepna hi, thalawh a kul hi, thukham sawm (10)te zuih zawh kei leh vangam kitung lo ding hi a citeng pen zu a ngawl zo lo, za-kunzaa le khaini-sadah a kidek zo lo, mite sangin thumaan aa a nungta zo lo mi teng kek hi zaw sawp den thei uh hi. Khangluite'n langbawm a ek aa awk a cih dan hi a, tua bang mite mahmah in thukham a zuihzawh lohna uh a kam un tetti a pangpang hi gige a, thukham zuih zawh sitset lohna tawh vangam kilut lo ding ahih manin amau mahmah zong vanggam lut thei lo ding ahihna uh thumaan a gengen zong ahi uh hi. Upna bek tawh vangam kingah thei ding hi a ci pawlkhatte leuleu in zong zatep lai, zudawn lai na hih manin na upna maan ken teh ci-in tatkhiatna thu pen gamtatna le thalawhna mah suah kik zelzel uh hi. Tua bangin gamtatna, sepna, zuihzawhna le thalawh zawhna saktheih bel-a a nei mite tungah a thal lam cil siat amau tung mah ah tu kik den lel hi. Thal lam cil siat ei tung hong tu kik. Mihingte in ih upna kinuntakpih tek hi. Ih up zawkzawk thu ah ih lungsim kingasakin a nungta a gamta kihi gige den hi.



Gupna Ngah Na Thu


Thukham sawmte zuih zawh dektakna tawh vantung gam kitung lo
Thukham sawm (10)te zuih zawh dektakna tawh vantung gam kitung lo ding hi. A zui zo sitset ih hihna bek tawh vantung gam kingah bek ding hi. Kam dang khat in gen rehang, itna gen baang lo ih neih leh bek Pasian' gam kitung ding hi. Banghang hiam cih leh Topa Jesuh in thukham sawm pen a tomin a gen teh itna na ci ziau hi. Thukham sawm=Itna. Love is the fulfilling of the law (Rom. 13: 10). Itna in thukham sawm hi. Thukham sawm in itna hi. Ih LST mun Gal. 3: 10na ah, "Thukham laibu sunga kigelh khempeuh a vekpi-in a zuikhin tawntung lote in Pasian' samsiatna thuak hi," ci ahih manin Thukham a suangte pen samsiatna a ngah mite ahi uh hi. Banghang hiam cih leh a neu 12na ah zong, "Thukham' deih bangin a gamta zote nungta ding hi," na ci bek hi. A hangin thukham (10) suang napi hangin ih zuih zawh loh hang ahi hi. Thukham in mihingte a mawhna kilangsak thei bek ahih manin thukham zuihna hangin kuamah in Pasian tawh kipawl theihna ngah zo lo hi. Thukham zuihna pen a thu hoih hi a, zuih zawh lohnapen a thusia ahi hi. Zui zo sitset lo ih hih manin LST pen tua tawh na khawl lo pah hi. Zui zo sitset rehang Jesuh ong tatkhiatna thu a kisapna ding thu omlo hi. Tu-in a genbaang lo, a sepna le a thuakna tawh a zui zo sitset midikpa ih kisam hi. Jesuh dikna puan hong kisilhsakna tawh diktang mi ih hih phot kul hi.
Tangmi Jesuh tawh
Thukham sawm zuih zawh dektakna pen zuih zawh lohna kici hi. A zui zo sitset omlo ahih manin tangmi ding Jesuh Khrih ih kisapna ih LST mun Gal. 3: 11na ah na gen pah hi. Tu-in LST in, "Upna hangin Pasian tawh a kipawl thei mite bek nungta ding hi," na ci ahih manin Thukham hangin kuamah in Pasian tawh kipawl theihna a ngahlohna thu teltakin hong kilang hi. Tangmi Jesuh min tawh thukham sawm a zuizo mi ih hi thei bek ding hi. Pasian in thukham sawm a zuizo pa Jesuh bek midik in na ciam teh hi. Tua midik ahi Jesuh min tawh eite zong diktang mi ih hi thei hi. Eite midik ih hi kei a, Jesuh bek midik ahi hi. Mawhneite ih hihna pen a beisa hun na neihna in tetti pang khin zo hi. Nang adingin zani, nung kal, nung kha, ni kum cihte a om hiam? Nung kaal, nung kum cih thadah zani hun bekbekin zong mimawh, mikhial, migilo na hihna hong pholak thei khin zo hi. Tua ahi manin eite pen midikte kihi ngiat nawn lo hi. Diktang mi bel upna tawh kingah thei hi. Jesuh pen diktang mi hi lo-a eite ih hih leh diktang mi ih hi hi. Tu-in nang le kei pen diktanna bek tawh vangam kilut zo bek hi. Midik hihna tawh kilut zo nawn lo hi. Ahangin Jesuh Khrih bekbek midik ahihna  thu tawh na si khinin na thokik khin zo hi. Diktang mi ih hihna dingin upna kikal ziau hi. A baih penpen dinmun tawh hong kisam hi a, hamsa kisa penpen se hi. Ki-um lah nuam sese hi. Uipi in a luak ne kik nuam sese hi. Phunna tawh kidim hi leitungah Pasian ong hotkhiatna thu a kigen ciangin upna tawh hi kei itna tawh hi kici sese hi. Tangmi Jesuh lo tawh vanggam na tung kei ding hi. Itna tawh hi lo in upna tawh hi. Hih thu in ih zuih zawh lohna pan'n ong seel-in a zui zo hong tang sak upna (faith) ahi hi.
Pasian a it ahih masakna thu kinial kha thei
Pasian' itna tuh in eimau a it masa-in kiguang kha kei ni. Pasian in eite ong it ahihna sangin eite in Pasian a it ih hihna mihingte in kimasak nuam tawntung hi. Pasian a it ahih masakna thu kinial kha thei hi. LST in bel, I love Jesus because he loves me first. "Pasian in eite ong it masa ahih manin eite in itna ih nei thei hi" na ci hi (1 John 4: 19). Christians te in itna ih neih theihna pen Pasian' letsong ahi hi (Rom. 5: 8). Pasian' itna letsong tunglam pan'n ngah phot lo-in nang le nang ii pianpih mawhkaai itna tawh na kipat leh na thu na khum zo ngei kei ding hi. Pasian ong itna eite mai ah madawk tawntung a, ei Christians te' itna pen hong kipia itna hi. Pasian pen a pekhia hi-in, eite pen a ngah a sangte ih hi bek hi. Ei hong ki-it lam kitheihna tawh nuntak gamtat hoih ding kisawm lo-in ei a it ih hihna tawh ki-uk cip nuam tawntung hi. Lawm kingaihna ah zong eimah a it lua ih kisakna hangin buaina piang tawntung hi. "Hi sangin ong it zaw lai lecin si ning" kici liang hi kici hi. Nomau teng kong it kong khual man bek ahi maw ci-in kihamsiat suk gawp thei mawk hi. Bangci itna hi mawk hiam? Tua hi a, ei hong ki-it hong kingai ahihna masak thei photphot rehang ih van hong zang thei pan ding hi. Pasian a it ong hih masakna thu nial kha kei ni. Nang le kei hong ki-it a hihna masak den ni.
Na it zawhna in vangam hong tun lo
Na vokpi, na akpi, na vatawtpi, na kelpi, na bawngpi, na lawipi, na sialpi, na uipi, na zawhngeupi na itna, na zawhngeutal, na uital, na sakoltal, na sialtal, na lawital, na bawngtal, na keltal, na vatawttal, na voktal, na akluital na itna, na u na nau, na pi na pu, na nu na pa, na ni na gang, na papi na paneu, na Sya Syama, na lawm na gual, na beh na phung, na sungh na pu, na tu na ta, na tek na mo, na veng na paam, na khua na tui, na gam na lei, na mi na sa, a ci na sa, ci le sa ki-itna, na zawllui nu, na zawllui pa, na zi na pasal na itna, it thei mahmah na kisakna itna in vangam hong tun lo ding hi. Pasian in itna si le sa ong pia a, eite in itna si le sa ih ne thei bek hi. Itna si le sa ih nekna tawh tatkhiatna kingah lo a, itna si le sa hong kipia ahihna tawh tatkhiatna kingah bek hi. Na it zawhna in vangam hong tun lo ding a, hong kipia na upna in itna mantak hong nei thei sak pan ding hi zaw hi.


 A Cidam Inn Kuan
Innkuan khat sungah, a cidamlo om leng, kiho theih nang le lungnop theih nang om theilo hi cih a kuama peuh in ih thei tek hi. Tua a hih leh, khat bek zong cina lo in om thei leng, kihothei diamdiam in, lungnop takin ki om ding cih pen theihsa hi.


Tua a hihteh cidamna ding koici bangin kikem leng hoih ding hiam? cih kikup ding ka deih hi. Mangkang te paunak khat ah, 'Prevention is better than cure', ci hi. Natkhit teh dam kik ding, kibawl sangin natlohna dingin kidal theih ding hoih zaw mah hi. Sih ding, tek ding leh tuahsiat ding cihte pen kidal theilo hi. A hih hangin cinatna tampite eima kidop theihlohna le bang khat peuhpeuh ih theihloh hang a, ithuakna tam zaw cih phawk huai hi. Kawlte paunak khat ah "Ih neihloh sangin itheihloh haksa zaw" a cih pen maan mahmah hi.

Topa Pasian in izat dinga, a mawkna a hong piak, Na nam nga om hi. Tua te pen Nitang (Sun light), Tui ( Water), Ann Hoih (Good diet), Huih siangtho (Fresh air) leh Thasaan na (Exercise) te ahi hi.

Hih teng banah Pasian muanna neih ding a hihi. Hih teng ih zattheih leh damna ding lampi man tawn hi pah ding hanga, innkuan sungah kiho theihna le lungnopna om ding hi. Tua deihlo kua om ding hiam? Tua ahih leh bangci bangin hih nam nga teng zang thei ding cih khat khit teh khat ki kum ni.


1. Nitang (Sunlight)


A masa pen in, Ni (sun) thu genpak leng i om na leitung panin ni pen, tai Awn 93 (93 Million miles) hi ci'n mipil te'n na gen uh hi. Tua sangin ki gamla zawzek le khuadam in kisi thei dingaa, nai zaw leuleu leh sa lua in hong hal mang zel ding hi ki ci hi.

Khat vei ih Zogam ah, tuklai in nupi khat in taang a pho le tu le tu in guah zu pahpah aa, Pasian bawl hi ci-in vantung lam ento in, "Na hi cih tak kei un, na pa ta un min khuam tungah hong khai liang ken teh" ci-in ki gen hi. (Hih nupi nu Tapidaw hi liang kei leh ki lawm). Ni ih gen leh Khapi zong ei leitung panin tai 240,000 gamla hi. Tua tan lian hilo in, hong nai zawzek leh ih leitung mai tang tuipi in tuamcip ding hi. 1969 July 21 ni in Americante Apollo 11 tawh khapi sungah kum uh hi. Lunar Module (Eagle) sung panin Armstrong in khapi lei maitang a siksuk lian lai takin "One step for a man, one giant lift for mankind" ci in paukhia hi. Mihing khat in kalkhat a suan pen mi-nam khempeuh ta dingin, nakpi tak a sangpi tun nang hi cih nopna hi. Tua apollo khapi sung a tun ciangin mipil te'n kum tampi lai aa, a tuatsa uh khapi gam latna pen tai 240,000 a phak lian, lamtak a kician tak in thei uh hi. ( A na tuat cil te pil ngel uh hi).

Nitang pen thupi mahmah aa, khua lum hong pia bek thamlo in, mihing, ganhingte nuntak na'ng singkung, lopa, ankungte panin, antang, singgahte le leisung aa, a kine theihte dongin nitang omlo in piang theilo hi. Tua ahih manin, Leitung mi pawl khatin, ni pen pasian hi ci in, tua ni a bawl pa Pasian bia lo zaw in ah ni mahmah bia om hi.

Ei zogam ah zong, ni dang ih pu ih pate hun lai-in, a si om le uh ni la hi cin um uh ahih man in hih bang in la om hi- (a) Ki awi aw e, tung sun in aw, cin kam kei lai lak aw e.
(b) Cin kam kei tawh kum man lo a, i khenna pal lua sang e. Ni tawh kisai la tampi na om hi.


Ni tang a man phat na :-


Mihingte le nuntakna ding a kisam, an pen nitang pan a kingah ci leng kikhiallo ding hi. Photosynthesis kici khuavak ii nasepna tawh anpian' na kikum leng, -Singteh hing leh antehhingte sungah Man-belu tawh enleng, a vang neu ciuciau singteh tung dimtak in om hi. Tua a vang note Stomata kici aa, huihlak a om Carbondioxide (CO2) te stomata sungah lutin, singtehte in leisung panaa, a hup tui (Water) le singteh sung a om dat nam khat Chloroplasts kici dat nam khat tawh hih nam thum hong kigawm ciangin, cikhum (Sugar) hong piang hi. Tua cikhum pan in Starch kici ih annekte hong piang khia leu leu hi.

Hih bang hong hih theihna dingin, nitang (Sunlight) kisam bek thamlo in, nitang om kei le a piang thei ngiatlo hi. Singtehhing, ankungteh hingte pen Setzung tawh ki genteh thei hi. An a piang sak Setzung hi ki ci thei hi.

Nitang (Sunlight) man phatna gen zom leng Vitamin D pen nitang pan kingah hi. Sun's ultra violet ray kici nitang sungah datnam khat pen mihing vuntungah tung leh tua pan Vit.D piang hi. A diakdiak in naupangnote zingsang ni suaktung puan tawh tunlo in, nitang ngah sak leng Vit.D ngah uhhi. Naungekte puantawh tuncip in, nitang mu sak kei leng a guh zaw ding. Rickets kici guhzawt natna nei ding uhhi. Zingsang ni suak tungin tawl khat ni tang ah naungek koih ding hoih hi. Sun ni sat luat a koih hoih lo hi.

Natna a piang sak lungnote, khuamial sungah tampha deuh ahih manin innsung lupna khan ah ni khat in khatvei peuhmah a tawm pen in nitang lut sak ding kisam hi. Inn ih lamteh zong ni om mun a lam ding cidamna tawh ki tuak pen hi.

2. Tui siang nek ding kisam.


Tui pen a sial a dawn sangin huan min khit a dawn ding hoih pen hi. Tuisial dawnna panin sung tholh le typhoid natna ki ngah baih pen hi.

Tui pen an in kingaihsun lo hi. A hih hangin tui bekbek ne in mihing ni 18 sung nungta thei hi. Leitungah mi pawl khat te tui minsa tampi dawnin an tawmcik khat ne te cidam bilbel thei hi.

Ei Zogamah gamlak i vak ciangin ciktui, luituite hup-in kine thei hi. Tua a hih manin mi tampi nak a liit om aa, zato hong kah pen om tawntung hi. Kawlgam khuapi sungah zong beel tawh tui kikoih aa, buuk bang kilam sak zawzen in kongzing ah om kawikawi hi. Tuate pen a hih theih le nekhetloh ding hi zaw hi. Tuate dawn a typhoid ngah mi tam khop ka mu ngei hi. A hih theih lai teng tui a minsa a dawn ding thupi hi.

Naungeek, nawithawl a kivakte diakdiak bang, a nawithawl le nawimuk pen tuisa tawh sawp bek thamlo in tawmvei sung suangso leng hoih pen hi. Naupang sungtholhna pen tua bangaa nau nawithawl le nau nawimukte tuisa tawh kisawp loh man hi pen hi.


3. Good Diet- An hoih, an siangtho nek ding kisam.


Annek tawh kisai in, ei Zomite aa dingin, nidang ih pu ih pate hun lai aa, a annekte uh kankik huai pawl khat om hi. Tua hun laite in, ih khanglui mite in nisim in vaimim le gatam tuihuan na ne uh aa, ci le zasan tawh na ne uh hi. Sa pen kuamah kimin ne zolo in, sa taangin be-ik na ne uh hi. Cidam dam mahmah uh aa, a tha uh zong hat mah mah hi.

Tu hun ciangin, i gawl ngeekaa, buhsih bek kine nuam hi. Mehlim zong kine zo tawntunglo a hih manin ni dangaa ih pu ih pate hat zah ki pha zolo hi. Tua a hih manin, ei mah le ei mah khat veivei ki ngaihsun kik in ih pu ih pate hun lai-in a annek uh vaimim leh gatam hi lel napi bang hangin thahat, cidam uh hiam cih kanhuai kasa hi.

Hih thu tawh kisai in Falam Zatopi ah 1962 panin ka seem hi. Tua hun sungin, Civil Surgeon Dr.Ni Khwai tawh ka kitam tuah pen hi. Khat vei Siavuan, Health Assistants teng le cidamna lam aa nasem teng thu kikupna khat ka neihna sunguh ah, Annek, tuidawn lam tawh ki sai ka kinak kup zaw zen uh hi. Civil Surgeon pa in a gen na ah, "Tedim mite in ni dang aa ki pan vaimim leh gatam thuk tuihuan a nek manun, a tha uh hoih, a tun uh sang, cidam thahat hi. Tua pen bang hang hiam cih leh gatam a thuk a nek hang ci uh hi. Falam, Haka leh a khanglamte in ga thuksaklo in a nek manun Tedimte sangin a tun uh tom zaw in a mel uh hoihlo zaw hi ci-in hong genna ka ciamteh kha hi.

A hang bang hiam cih le gataam a ki thuk sakna lamin, Fermentation kici a hih theihna dingin yeast kici te hong piang aa, tuate sung panin vatimin nam tampi hong piang khia hi, ci hi. Tua a hih manin gataam thuk sungah vitamin tampi om a hih manin gathuk ne Tedim mite in vatimin a ne uh hi. tua hangin gol uh, a meel uh hoih hi, a ci uh zong dam zaw hi in in Dr. Ni Khwai in gen hi. Tua pen a manna ciang khat om pha mahmah in ka um hi.

I khamtung gamah gataam pen ngallak nangawn ah hoih mahmah lel a hih ciangin, bang hangin tuhun ciangin ki ciing nuam nawnlo hi ding hiam? Gataam kung ih ciin'le vatimin ciing ih hihi. Sum tampi pi bei aa, vitamin tang ih lei sangin gataam cing lel le hang kiman zaw lo ding hiam? A kuamah peuhin ngaihsut in nei le hang hoih sa ingh.

Tua banah saneek ding haksa mahmah hi. Sa pen manpha lua, tawi khat tul nih dedek man ta hi. Tua a hih le ih khanglui te'n a na nek uh Be-ik pen Dat khuai leng sa dat "Protein" 40% ( za lak ah sawm li) om hi. Ganhing sate sungah zong tua protein dat 40% bek mah om a, Be-ik sung a om protein dat tawh kikim linlian hi. Tua ahih manin, sa nek kullo in Be-ik ih nek leh sane ih hi veve hi. A sumtang in tuat leng nak pi takin sasang in be-ik man tawm zaw tham lo in, Be-ik ciin na lei ah a zung kal khia kei peuh le hang a zungah a bok cii-tep om aa, tua te pen lei hoih sak Nitrogen dat kem a hihi. Ih pu ih pate pen lai a theihloh uh hangin , a annek dan uh ih ngaihsut teh tuhun a, eite sangin nakpi tak pilzaw uh ci leng ki khiallo ding hi.

Ei mite in an i nek teh, anteh sial a hih kei leh a min laam a nek ki tam zatlo aa, sa ih nek leh sa leh buhsih bek mah ne tangtang mawk hi hang. Tua ding hilo zaw in, anteh min laam ahih zongin a tuamtuam namtam simsim tawh ne le hang cidamna tawh kituak zaw ding hi.

Antam nek leh tawm nek tawh kisai in ih nasep na tawh ki zui hi. Gentehna in: nasep hamsa, thatang saanna, singphuk, lokho, leito cih bang leh vangik puak nasepna te ah an pen tam nek ding kisam hi. Tua a hih kei a, innliap sunga, khuak zatna tam simsim nasepna te ah antampi nek kisamlo aa, nam tuamtuam nek zawh ding kisam zaw hi. Bang bangin ne ta leng, nanek khit teh singgah, nahtang bek ahi zongin nek ding hoih pen hi. Mangkang ten dessert ci-in annek khitteh a khum singgah nam khat peuh mah ne hamtang uh hi. Tua pen cidamna ding a hoih mahmah hi, ih zuih zawh ding kisam hi.

4.Huih siangtho (Fresh Air)


Huih ih cih teh bang teng kihel hiam cih theih huai hi. Composition of air- Huih sung aa ki hel teng:-
(1) Oxygen (O2).....................20%
(2) Carbon dioxide (CO2)....0.02%
(3) Nitrogen(N) .................78.06%
(4) Others (Hydrogen, Helium, Ozone etc. 0.9%

Huih sung a kihel, O2 om kei leh nuntakna nei mihing, ganhing le singkung lopate thakhat in sipah lian ding hi. Oxygen om kei leh khaicii te zong hongpo theilo hi. Tua a hih manin khaicii ih tuh teh thukpi aa tuh ding hilo hi. Huihlut thei kei leh po ngeilo ding hi. Tuipi sungaa om ngasa le a dang ganhingte zong tui sung a om Oxygen (Dissolved Oxygen) te mah tawh nungta uh hi. Innkhan sung, lupna khan, lengla khan, kikhopna khanpi te le biakinn sungte ah O2 limtak a lut ding kisam hi. Kongvang neute honham tang ding hi zaw hi.

Khuapi sungaa teengte in huihnin dik uh hi. Bang hang hiam cih le, Setyong, motor-car cihte panin meikhu tampi pai khia aa, Air pollution kici huih hoihlo tawh kidim hi. Ei khamtung gam aa om te pen huih siangtho dik kha mah tawh ki bang hi. Za a tepte le a kiang aa omte in a kibangin tua huih hoihlo dik kha uh hi.

Mihingte in minit (minute) khat in 16 vei nak hi. Ih diksuk ciangin ih tuap sungah O2 lutin, ih sisan sung tung hi. Ih dikkhiat ciangin, ih sisung panin CO2 ih tuap tawnin huih lakah pai khia kik hi.

Mihingte tuap sungah Oxygen leh Carbon dioxide kikhekna ah, tuap a tunglam sangin a nuailam ah kitam zekkhiat zaw ci hi. Cih nopna ah awmlam a nak sangin, gillam aa nak pen hoih zaw, Oxygen tam lut zaw ci hi. Tua a hih manin upate nak sangin naupangte nakdan aa nak pen hoih zaw hi ci in kimu khia hi. Tua naungekte nakdan in nak le hang kici dam zaw ci hi. Naungekte nakdan pen ih theihna dingin, thallup in, ih gilpi tungah laibu khat koihin huih dik leng, tua laibu ki lamto ding aa, huih thoh khia kik leng laibu niamsuk ding hi. Tua bangin ih hih nop kei leh ih khut peek tegel gil tungah ngaleng zong laibu taangin ki zang thei hi.
Ci dam ding na ut leh naungekte nak ciing in maw!

5.Thasaanna (Exercise)


Thasaan na (Exercise) ih cih ciangin mawk omlo, khut leh khe tang sak- tuate bang ci ki ngah:- lampai, kimawl, tuding bawl, tuipeek cihte pawl hi. Thatang zang aa nasep na pen excercise mah hi pah lel hi.
Nasep ham sem lo, inn liap a, sun ni loh a om te, khuak zat na tawh na sem te, sum buk zuak a tu cip te pawl a ding in exercises ki sam pha pen hi. Lam siauh hun a ngah thei ta ding in lam siauh hoih pen hi. Tua bang hun nei vet lo ta ding in zing sang tung in Tu-ding ahi zong in, Khau kan ahih zong in khua ul suah theih na ding khat peuh mah ci dam ding ih ut leh bawl kul hi.

Exercises man, man in bawl leng ih pumpi ding in ci-dam nang leh hat nang tampi piang sak hi:-
(1) A thupi pen in ih khuak sung leh ih pumpi sung ah, a ki sam pen pen Oxygen lim tak in tung ahih man in lung sim siang tho leh ci dam na ki ngah hi.
(2) Exercise ih bawl man in Khua-ul suak khia aa, tua in ih pumpi sung aa a nin te pusuak sak ahih man in sian tho na leh pumpi thak suah na ki ngah hi.
(3) Exercise man, man aa bawl te zan teh ih mut cim, tha dim, tawl dam na ngah. Tua ahih man in a tawm pen in ni pe kal khat in ni thum ahih keh ni li bek hun pia in , nai lang pan nai khat sung exercise bawl ding thu pi hi - ci dam ding ih ut leh.

A ciap teh huai thu :- Tha san na (Exercise) ih bawl ciang in ih sa tak (Muscle) ki saan a tua in si hui te mek neu ahih man in lung atng sung ah si pai gang sak hi. Lung tang pen tui set tawh ki gen teh thei hi. Lung tang a ki suuk ciang in , si san pen khuak leh pumpi mun tuamtuam ah Oxygen puak aa lungtang in a suuk tawm vei a ki zaal ciang in, Carbon dioxide, pen si sam sung tawn in , tuap pan nak ah leng khia hi. Tua sisan a ki leh kik na ding in Satak (Muscles) te ah ki saan ciang in lung tang ii na sep nak pi in huh hi. Tua ahih man in ( Muscle pump) ki- ci phei sa tak, tan sa tak khut dawh, ban sa tak te pen exercise ih bawl ciang in (Muscle pump) suak aa, lung tang nasep na nak pi tak in huh hi.

Tua ahih manin lungtang natna neite bang manman in lamsiauh ding pen Siavuan ten sawl zaw uh hi. Zunkhum neite bang siavuan ten manman in lam a siauh ding uh gen tawntung uh hi. Tua bangin lamsiau den le uh a sawtteh zatui zat kullo dongin damna ngah thei uh hi ci in ki gen hi.

Hih namnga sungaa thuteng ih zuihtheih leh, "Ih innkuan sungah kiho theihna le lungnopna om ding hi" ci in ciapteh huai hi. Hih teng banah, a thupi penpen in Pasian muanna nei ding. (Trust in Divine Power).

Thu khupna in Lai Siangtho (Late 103:3,4) Amah in ka mawhna khempeuh hong maisak aa, ka natna khempeuh hong damsak hi. Hankhuk tung ding hong suakta sak a, itna le hehpihna tampi hong pia hi.
Dr. Sian Za Kham
M.B.B.S.,D.A.,M.A.(Theo)
__._,_.___

Haksat Hun Ciang Phawk Ding Thu ( 4 )

Leitung i nuntak sungin, haksatna ki phukha tawntung hi. Ze-etna zong ei tawh kituak in hong pai zel aa, ih lamet loh kal in buaina lian pipi ki nei kha zel a hih manin, “ Haksatna hun ciang aa phawk ding thu 4 te” cih kong gelh khia hi.

I. Pasian in eite aa dingin hong geel kholh sak hi.


Pasian in leitung le vantung bawl hi. A kampauna bek tawh aksi te piang khia ziahziah hi. A hi zongin, mihing te a bawl ding ciangin a khut mahmah tawh bawl in, a hu-muam aa, a nungta kha ki suak hi. Tua a hih manin Pasian in, “Keimah bek Pasian hing, a dang Pasian om lo hi…” (Isaiah 46:9) na ci tawntung hi.

Khang tangthu masa 28 na sungah, David Kumpipa in, Pasian biakbuk ding khat lam nuam in a vanteng a cing in koih khin hi. A hi zongin Pasian in David kiangah, nang pen galhat lua na hih manin, ka biakbuk ding nang na lam kei ding aa, na sung pan aa piang na tapa in lam ding hi ci hi. Tua ciangin David Kumpipa in zong a geelna sa om teng Pasian in a theih sak biakbuk tawh kisai teng a vekpi in Solomon tungah gen khia in lai tawh zong kiciamteh hi.

Tua mah bangin, mite nuntakna sungah ih phutkhak ding thute khempeuh zong Pasian in a geelsa vive hi aa, Pasian theih loh khat beek om lo hi. Ih nuntakna sungah ih phutkhak thute Pasian phalna om lo aa piang khat beek om lo hi. Tua a hih manin, thu khat peuh a pian’ laitak in zong eite in ih telpah loh hangin, a tawntung aa dingin Pasian in a hoih zaw aa hong geel sak hi gige hi.



Topa Jesu in John 16:13 na sungah, “thuman thutak Kha Siangtho hong tun’ ciangin, thuman thutak a vekpi in note hong hilh ding hi..” ci hi.

II. Pasian in hun saupi aadingin geel khol hi.


Mihingte in thu saupi ih geel theih loh hangin Pasian in, eite aa dingin hun saupi muhna tawh honggeel sak in tua tawh hong kalsuan pih tawntung a hihi. Khat veivei, haksatna ih tuah ciangin, lamdang sa in, bang hang in Pasian in hih bang kamsiatna le haksatna hong thuak sak a hi hiam? “Pasian aw, koi ah om na hiam? hong mu lo na hiam?” ci in Pasian ki mawh sak kha pahpah hi.

Khat vei, gamdang a painuam mi khat in, a pai theihna ding entry visa ngahlo a hih manin, hih bangin thuum hi.
• Pasian tungah, sehsuah le sumpi zongpia ing.
• Pasian nasemte tungah cit piakna zong pia ingh.
• Lai Siangtho sim in thu zong ka ngen hi.
• Mi dangte sangin ka siat zawkna bang hiam?
• Bang hang in Pasian in kei gamdang hong pai sak lel lo hiam?

Hih bang teng tawh Pasian tungah khasiatna kampau hi. Eite sep zawhna le sumpi piakte, thungetna te siksan in Pasian in na lamdang hong seem aa thupha hong pia ding hi le ih ngah ding thupha tam hetlo ding hi. Eite piak khiatna le Pasian huahna ki tehtheih ngei ding a hi hiam? Eite thungetna le Pasian hong hehpihna saikak theih peuh mah in om ding a hihiam? Ih tupna khat peuh tu mahmah in hong tangtun loh hangin, Pasian in hoihsalo zong hi thei ding hi. A hih kei le hun khat ciangin hong tangtung sak veve ding a hih manin, ngak zawh ding le Pasian geelna bang zuih theih ding kisam hi.

Mihing te in tu mahmah in hongpiang le cih ih ut laitak in, Pasian in mihingte aa dingin, a hoih pen in geel sak aa, ngak ding zong hong deih a hihna thu Piancil 37. sung aa Joseph tangthu ngaihsun pha leng:
• Joseph pen apa in it pha diak hi.
• A sanggam dangte neihloh puanhoih zaw khui sak
• Joseph in mang lam dang nih man hi.
• A sanggamte an puak dingin gam lak-ah pai hi.
• A sanggamte in “mangman’pa” ci in bawlsia uh hi.
• Dum sungah khia uh hi.
• Joseph puak an limcite ne uh hi.
• Ishmael sumbawlte kiangah zuak uh hi.
• Potiphar kiangah ki zuak sawn hi.
• Thu om lopi (mawh lopi) in thongkhiatna thuak hi.
• A thongkiat pihte mang khiat sak hi.
• Pharoah mang khiat sak leuleu hi.
• Egypt gam ah gam makai lian khat hong suak hi.

Hih Joseph tangthu ngaihsun leng, apa in ngeek bawl in anlim nono a piak hun, puanhoih zaw deuh khat a bawl sak hun, a u te in khel bawl in a puan suah sak in, dum sungah a khiat hun, a zuak hun khawng un, bang zah tak in khasia ding a hi hiam?

A hi zongin, gambuppi ah kial hong tungin, mi khempeuh an lei dingin, Egypt gam ah hong pai uh hi. Tua hun ciangin, amaute innkuan buppi a nuntak theihna dingun, Pasian in hun saupi geel khol-in, Joseph a puak khol a hihi.

Ih nuntakna sungah, khatveivei ih tel zawh loh thu khelkhel hong om ciangin, lungkham in cihna ding theilo aa ih om ciang nangawnin Pasian in hun saupi aa ding geelna khat na nei gige hi. Ih minam le pawlpite zong Pasian thupha hangin nidang zah sangin ki khangto zaw thamta a hih manin, a diakdiak in Yangon tung zo kitam ta hi. Yangon khua sungah mi tam mahmah aa, zuauthu gen, mikhem zong tam mahmah hi. Khat veivei khemna supna khawng na tuahkhak hun hong om ding hi. Eite ginat loh man aa, motor tung khawng ah sum mangsak cih bang ih hih kei nak le, lungsim cihtakna, na lawm na gualte aa dingin deih sakna tawh na vaihawmna pan in a kilawm hetlo thuakna khat peuh na neih khak le zong, Pasian in thei lau zen hi. Mai lam na kalsuanna aa dingin, thu hong sinsak hi gige aa tua pen sangkahna ah kisin kholla phutkhak ciang aa theih pilna pawl hi. Manpha veve hi. Hong tung lai ding hunte ah pilna tawh gamtat theihna ding, pilvang taka a om theihna ding a hihi. Pasian in eite aa dingin hun saupi hong geel sak in hong kalsuan pih hi.

Ih nuntakna sungah thu haksa ih phutkhak ciangin lungneu in, lungkia in ki om thei hi. David in zong, ama phutkhak thute haksa sa mahmah a hi hangin, (Ps.73:6-7) na sungah, Pasian biakinn pi sungah thu ka tel muh ciangin ka lungkim pah hi ci hi.

III. Pasian in ama tungah ki ngak ding hong deih hi.


Thu um mite nisim kalsuanna ah Pasian lamlahna ngak gige aa Pasian tungah kingak ding hong deih hi. Thu um mite Topa tungah kinga in, Topa muan’ding hong deih hi. Leitung mi ih hih manin, Topa kiangah ih gen sangin, ih kiang aa khat peuh kiangah gen pak leng kici zaw thei hi.

Hih Topa muang a, ama tungah kinga ding cih ciangin, sum le paai thu bek hi zenzen lo hi, vai khempeuh thu khempeuh a hihi. Khat veivei cimawh kisa lua in, Topa in hong huh nawnlo dinghi in teh cih zong ki ngaihsun kha thei hi. Lai Siangtho lui sungah, Kamsangpa Elijah zong, gualzo lua mahmah aa a om khit phet in, Kumpinu heh gawp aa Elijah nang hong that ning a cih le lau lua un gamla pi

mun dong va tai hi. Gim kisa lua in, Pasian tungah, Israel gamsungah kei bek om ingh, kei nangawn thah hong kisawm a hih manin kong tai hi. Hong sisak mai in ci hi. Topa in, Baal milim mai ah kunlo mi 7000 bang om lai hi ciah kik in, ci in sawl hi. Pasian tungah kingah in, na lunggim ciangin Topa in, nang bek hi zenzen kei teh na kikholhpih ding mi tampi om lai hi hong ciden ding hi.

IV. Pasian in nuntakna nop tak zat ding hong deih hi.


Ps. 127:1-2 na sungah, Topa in inn lam kei le, a lam mite nasepna a mawkna hi… Topa in khuapi hu kei le a cing mite cinna a mawkna hi..ci hi. Hih leitung ih nuntak sungin, buaina haksatna le lungkhamna zong thuak ding mah hi hang, A hi zongin ih thuakna le ih gimna tuat leng, ih thuak sung sangin ih thuak loh sung sau vei zaw veve lai ding hi.

Tua ahih manin thu khempeuh ah, thu um mite in a hoih lam vive aa san thei ding le leitung tom cik khat ih nuntak sung pen a nuam theithei aa zat ding Pasian hong deih sak hi.

Mite pen kisiam zo hetlo ciat a hih manin, innkuan sungah zong ki lemlohna thu sia pianna pen a bulkan khia leng thu neu mahmah khat peuh na hi zel hi. Innkuan sung, nupa kikal, pawlpi sung cih nangawn ah thuneu cik khat peuh in hong nuam sak lo thei hi.

A tawpna ah Pasian in, leitung ih nuntakna tomcik khat pen a nuam thei pen aa ih zat ding hong deih sak hi. A hau pen, a pil pen, a siam pen ih hih loh hangin, ei tawh kituak in nopsa in Pasian muanna tawh kalsuan thei leng a hampha hi lel ding hi hang.
 Rev Gin Khen Mang

0 comments:

Post a Comment

Adsens